مفهوم شهرسازی استعماری در ایران نمونه موردی: آبادان در دوره استعمار نفتی بریتانیا

چکیدهبیان مسئله: کشف نفت و حضور بریتانیا تحت لوای شرکت نفت بریتانیا- پارس در فرایندهای اکتشاف و استخراج نفت در منطقة جنوب غرب ایران و به طور ویژه خوزستان در ابتدای قرن بیستم میلادی، تجربه‌ای استعماری را در این منطقه رقم می‌زند که در کنار تمام جنبه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آن، الگویی از شهرسازی استعماری را در ایران پدید می‌آورد که در آبادان به عنوان مرکز فعالیت‌های مرتبط با استعمار نفتی بریتانیا بروز می‌یابد.هدف پژوهش: مطالعة چگونگی تأثیرات دیدگاه‌های استعماری بر ساختار شهری آبادان به عنوان نمونه‌ای از شهرسازی استعماری در بستر جغرافیایی ایران هدف اصلی پژوهش حاضر است.روش پژوهش: این پژوهش از نوع کیفی است و با روش تحقیقی تفسیری-تاریخی تلاش می‌کند به سؤالات مطرح شده در راستای اهداف این پژوهش پاسخ دهد. روش جمع‌آوری اطلاعات در فرایند مطالعاتی، عمدتا بر روش کتابخانه‌ای متکی است که شامل منابع نوشتاری، نظیر کتب، مقالات و همچنین منابع تصویری مانند عکس‌های تاریخی و نقشه شهرسازی می‌شود. همچنین از طرف دیگر، نویسندگان از تجربة زیستی خود در آبادان، در فرایند مطالعاتی و تحلیلی مقاله بهره گرفته‌اند.نتیجه‌گیری: استفاده از اصول زون‌بندی شهری، کمربند سبز جداکننده در قالب اصول باغ شهر، بلوک‌بندی منتظم شهری و استفاده از میادین شهری به عنوان مفصل گاه شهری از جمله اقدامات اصلی شهرسازی استعماری در آبادان بوده است که عمدتا با هدف افزایش سطح کنترل و نظارت بر بخش‌های مختلف شهری اتخاذ شدند. همچنین این پژوهش مشخص نمود که شهر استعماری آبادان از یک طرف به مثابه شهری «پانوپتیک» (سراسرنما) و از طرف دیگر به مثابة شهری دوگانه از نظر کالبدی، فضایی-اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی قابل تفسیر است.